W kwestii zawierania kontraktów handlowych nierzadko dochodzi do ustalenia zapłaty określonej sumy za naprawienie szkody, która wynikła na skutek niewykonania lub nienależnego wykonania nieodpłatnych zobowiązań. Jakie są rodzaje i zakres stosowania kary umownej w polskim prawie? W poniższym artykule przychodzimy z odpowiedzią.
{tocify} $title={Spis treści}
Kara umowna - czym jest i jakie przepisy ją regulują?
Kara umowna to rodzaj zabezpieczenia, które zobowiązuje obie strony zawieranej umowy do przestrzegania jej warunków. W celu zmniejszenia negatywnych skutków niewykonania lub niewłaściwego wywiązania się z umów niepieniężnych można ustalić określoną kwotę wypłacaną w ramach rekompensaty przez zawinioną stronę na rzecz osoby poszkodowanej. Co jednak warto zaznaczyć - dotyczy to sytuacji, w której jedna ze stron nie zaniechała celowo swoich obowiązków. Już samo zawarcie w kontrakcie kary umownej ma na celu motywować osoby do tego, aby właściwie przystąpiły do wykonywania przez siebie zadań. Warto również pamiętać, że w przypadku, gdy umowa dotyczy zobowiązań finansowych, nie stosuje się kary umownej, a zamiast niej nalicza się odsetki za zwłokę. Różnica między niewykonaniem zobowiązania a jego opóźnieniem została szerzej omówiona w artykule: https://adwokatspiewak.pl/kara-umowna-zagadnienia-prawne/.
Najważniejsze regulacje prawne dotyczące kary umownej są zawarte w Kodeksie cywilnym. Wskazane przepisy mówią o konieczności wypłacenia sumy zgodnie z wcześniej ustaloną kwotą, bez względu na wysokość poniesionej szkody. Wszelkie zmiany w tym zakresie mogą być uznane na podstawie obopólnej zgody, a więc wzajemnego porozumienia stron. Żądanie zmniejszenia kary umownej jest dopuszczalne wtedy, gdy jej wartość w znacznym stopniu przewyższa poniesioną szkodę, a zobowiązanie w dużej części zostało wykonane. Mniejsza kara umowna może zostać uznana także jeśli jej wartość jest rażąco wygórowana.
Rodzaje kary umownej
Jak podkreśla adwokat Krzysztof Śpiewak (https://adwokatspiewak.pl/), istnieje możliwość podziału kary umownej ze względu na jej stosowanie.
Kara umowna wyłączna
Dotyczy sytuacji, w której wierzyciel za niewykonanie lub wykonanie w nienależyty sposób, dochodzi świadczenia o wysokości równej kwocie przewidzianej w umowie. Wymiar kary umownej może być określony jako konkretna kwota lub instrukcja, która wskazuje na sposób wyliczenia dokładnej sumy. Jeśli z umowy nie wynika jasno, jaki rodzaj kary należy zastosować, przyjmuje się, że jest to właśnie kara wyłączna.
Kara umowna alternatywna
To rekompensata wypłacana w ramach możliwości domagania się zapłaty z tytułu odszkodowania lub kary umownej. Wybór sposobu dochodzenia roszczenia jest wiążący i ostateczny. Dlatego np. w trakcie postępowania odszkodowawczego, nie można dochodzić swoich praw na podstawie kary umownej. Wybór alternatywnego rozwiązania nie jest możliwy także wtedy, gdy wartość uzyskanego odszkodowania będzie niższa od kary - w takim wypadku nie ma możliwości domagania się dopłaty, która wyrówna zaistniałą różnicę w kosztach.
Kara kumulatywna
Tego rodzaju rekompensata polega na dochodzeniu swoich praw na drodze ubiegania się jednocześnie o zapłatę z tytułu kary umownej i odszkodowania. Korzystając z tego rodzaju zabezpieczenie, wierzyciele decydują się na otrzymanie wynagrodzenia za straty w ramach ustalonej kary umownej i zasad ogólnych odszkodowania. Kara kumulatywna jest ustalana najrzadziej, jako że jej stosowanie uznaje się za niezgodne z przepisami prawa cywilnego.
Kara zaliczalna
Kara zaliczana jest stosowana w przypadku przewyższającego wysokość kary umownej, wymiaru doznanej szkody. Oznacza to, że wyznaczona suma pieniężna nie jest adekwatna do skali poniesionych przez wierzyciela strat. W takiej sytuacji ma on prawo dochodzić swoich praw na podstawie odpowiedzialności odszkodowawczej. Co jednak istotne - na wierzycielu spoczywa obowiązek udowodnienia wymiaru doznanej szkody. Jeśli w umowie nie został zawarty przepis, wskazujący na możliwość ubiegania się o odszkodowanie, nie można zabiegać o odszkodowanie uzupełniające - nawet jeśli wartość strat znacznie przekracza zakres przewidzianej kary.